بلاروس را بشناسیم

بلاروس همسایه ایران نیست اما از آنجا که در منطقه اوراسیا قرار گرفته و مشارکت نزدیکی نیز با روسیه دارد، جزو کشورهایی است که می‌تواند در مدار همکاری تجاری با ایران قرار داشته باشد.

1.پتانسیل همسایه همسایه

بلاروس 9.5 میلیون نفر جمعیت دارد و در شرق اروپا واقع شده است. این کشور با لتونی، لیتوانی، لهستان، اوکراین و روسیه هم‌مرز است. بلاروس یا همان روسیه سفید به تبع اسم و جغرافیایش کاملا به روسیه نزدیک است. این کشور نزدیک به هفت دهه جزو اتحاد جماهیر شوروی بود و تازه در سال ۱۹۹۱ میلادی استقلال خود را به دست آورد. اما همچنان مناسبات نزدیک سیاسی و اقتصادی خود را بیش از هر کشور دیگری با روسیه حفظ کرده است و معاهدات زیادی نیز در همین راستا بین این دو کشور منعقد شده است. همچنین زبان روسی در بلاروس زبان رسمی است و ۷۰ درصد از مردم روسی صحبت می‌کنند. البته زبان ۲۳ درصد از مردم هم بلاروسی است.

 

اوضاع سیاسی

مرزهای امروزی بلاروس در دوران جنگ جهانی دوم شکل گرفت. این بخش از اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال‌های بین ۱۹۴۱ و ۱۹۴۴ در اشغال نازی‌ها بود و نزدیک به 2 میلیون نفر از جمعیتش را از دست داد. در سال ۱۹۴۴، ارتش سرخ شوروی توانست آلمان‌ها را از این منطقه بیرون براند و در پایان جنگ جهانی دوم، بخش زیادی از غرب منطقه‌ای که امروزه به عنوان بلاروس شناخته می‌شود - اما در گذشته بخشی از لهستان بود- جزو اتحاد شوروی سابق شد.

بلاروس در سال ۱۹۹۱ و به دنبال سقوط شوروی، استقلال خود را به دست آورد. اما در دهه‌های بعد، این کشور همچنان به شکل جدایی‌ناپذیری به روسیه وابسته ماند.

تنها چهره‌ سیاسی که احتمالا از بلاروس آشنا به نظر برسد، الکساندر لوکاشنکو رئیس‌جمهور این کشور است که از سال ۱۹۹۴ بر سر قدرت است و یک نظام مرکزی را در کشور اداره می‌کند.

 

اوضاع اقتصادی

بلاروس به عنوان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی، پایه صنعتی توسعه‌یافته اما قدیمی‌شده‌ای داشت و همان را هم حفظ کرد. صنعت در بلاروس در حال حاضر وابسته به انرژی سوبسیددار وارداتی از روسیه و نیز دسترسی به بازار روسیه قلمداد می‌شود. البته این کشور پایه کشاورزی گسترده‌ای نیز دارد که به یارانه‌های دولتی وابسته است.

در فاصله سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴، اصلاحات گسترده‌ سرمایه‌داری در بلاروس صورت گرفت و خصوصی‌سازی بنگاه‌های دولتی کوچک و برخی کسب و کارهای بخش خدمات مورد توجه قرار گرفت. همچنین کارآفرینی گسترش یافت و مالکیت خصوصی بالا رفت. اما پس از این دوره، توسعه اقتصادی بلاروس کند شد. در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از صنعت بلاروس در اختیار دولت است و سرمایه‌گذاری خارجی به کندی صورت می‌گیرد. برخی از موارد خصوصی‌سازی که بعد از استقلال بلاروس صورت گرفته بود، حالا دوباره در اختیار دولت قرار گرفته است. بانک‌های دولتی بلاروس نیز ۷۵ درصد از کل بخش بانکی را تشکیل می‌دهند.

در اواسط دهه ۲۰۰۰ دوباره بازده اقتصادی بلاروس بهبود پیدا کرد و علتش هم افزایش قیمت نفت بود. ذخایر نفت خام بلاروس زیاد نیست اما میزان واردات نفت خام و گاز طبیعی از روسیه - آن هم به قیمتی کاملا پایین‌تر از بازارهای جهانی- به سود بلاروس تمام شد. بلاروس در واقع نفت خام روسیه را تصفیه و آن را به قیمت بازارهای جهانی صادر می‌کرد و از این بابت درآمد خوبی داشت. در اواخر سال ۲۰۰۶ بود که روسیه شروع به کاهش یا تغییر یارانه‌های خود روی صادرات نفت و گاز به بلاروس کرد. از آن زمان تاکنون، روسیه و بلاروس بارها اختلافاتی جدی درباب میزان و قیمت انرژی ارسالی از سمت روسیه داشته‌اند. حتی زمانی در سال ۲۰۱۰ فرارسید که روسیه صادرات تمام نفت یارانه‌ای خود به بلاروس - غیر از میزان لازم برای مصرف داخلی این کشور- را متوقف کرد و تنها بعد از آن بود که دو کشور برای ازسرگیری صادرات نفت تخفیف‌دار روسیه به بلاروس به توافق جدیدی رسیدند. فراز و نشیب‌های ناشی از این وضعیت و بدهی‌های بلاروس به روسیه در سال‌های بعد نیز بین دو کشور وجود داشته است.

در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری خارجی غیرروسی در بلاروس گسترش زیادی نداشته و معضلاتی را تجربه کرده است. در سال ۲۰۱۱، یک بحران مالی در بلاروس آغاز شد که کاهش ارزش شدید روبل بلاروس را به همراه آورد. بر اثر آن، بلاروس موافقت کرد که سهام باقی‌مانده خود از بلترانس‌گاز (اپراتور بلاروسی خطوط گاز طبیعی) را به روسیه واگذار کند و در مقابل، دوباره گاز روسیه را به صورت تخفیف‌دار دریافت کند.

وضعیت در بلاروس در سال ۲۰۱۲ به حال باثبات برگشت چون بلاروس بخشی از ۳ میلیارد وامی را که وعده‌اش را از صندوق استقراض اتحادیه اقتصادی اوراسیا گرفته بود دریافت کرد. این وام شامل یک میلیارد دلار می‌شد که بانک دولتی روسیه - اسبربانک- آن را تامین کرده بود. همچنین بلاروس ۲.۵ میلیارد دلار از فروش سهام باقی‌مانده بلترانس‌گاز به شرکت دولتی گازپروم روسیه به دست آورد. با وجود این،‌ روبل بلاروس ۶۰ درصد از ارزش خود را از دست داده بود و تورم در این کشور به سطوح بالایی در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ رسید. البته در سال ۲۰۱۳ اوضاع بهتر شد و روسیه هم اعلام کرد که برای سال ۲۰۱۴، وامی بالغ بر 2 میلیارد دلار در اختیار بلاروس قرار می‌دهد. اما اقتصاد بلاروس عملا تحت فشار بدهی‌ها و کسری تجاری قرار داشت. معضلات اقتصاد روسیه در سال ۲۰۱۴ و کاهش ارزش روبل در این سال، تاثیر بدی روی بلاروس نیز گذاشت و روبل بلاروس دوباره ۴۰ درصد از ارزش خود را از دست داد.

خلاصه اینکه از سال ۲۰۱۲ تاکنون اقتصاد بلاروس دچار رکود بوده و این باعث شکاف شدید در دستمزدها و کاهش بهر‌ه‌وری شده است. بلاروس در سال‌های اخیر سیاست‌های پولی خود را تغییر داده و میزان ارائه یارانه‌های دولتی به شرکت‌های دولتی در بخش صنعت و کشاورزی را کاهش داده است چون درآمدهای خودش از صادرات کالاهایی مثل نفت خام و کود پتاس کاهش نشان داده است. بلاروس به همین جهت با مشکل کاهش تولید ناخالص داخلی و تجارت خارجی مواجه است و بیکاری نیز در این کشور افزایش یافته است.

 

2.کمی امید

پیش‌بینی بانک جهانی برای بلاروس، می ۲۰۱۷

 اقتصاد بلاروس که در سال ۲۰۱۶ هم به انقباض خود ادامه داه بود، در سه ماهه اول ۲۰۱۷ شروع به تثبیت کرد. روند کوچک شدن اقتصاد در سه‌ماهه آخر ۲۰۱۶ کند شده بود و بهبود تقاضا برای محصولات بلاروس باعث رشد خوب ۹.۷ درصدی در بخش کشاورزی و رشد ۳.۵ درصدی بخش صنعت شد و همه اینها اوضاع اقتصاد را در سه ماهه اول ۲۰۱۷ تغییر داد. در سه‌ماهه اول امسال، تولید ناخالص داخلی واقعی بلاروس 0.3 درصد نسبت به همین دوره در سال پیش رشد داد که در دو سال اخیر شاهد چنین روندی نبوده‌ایم. در این دوره بخش‌های کشاورزی، معدن، تولید کارخانه‌ای، ترابری و عمده‌فروشی رشد داشتند اما بخش خرده‌فروشی به کوچک شدن خود ادامه داد.

 

دورنمای میان‌مدت

انتظار می‌رود که روند احیای اقتصادی در میان‌مدت همچنان ضعیف بماند چون تنگناهای ساختاری همچنان ادامه دارد و بی‌پولی جایی برای تقاضای داخلی نگذاشته است. انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۷ حدود 0.4 درصد کاهش پیدا کند، اما در سال ۲۰۱۸ رشد کوچک ۰.۷ درصدی داشته باشد و در سال ۲۰۱۹ به رشدی ۱.۲ درصدی برسد.

انتظار می‌رود روند احیای بخش صنعت با بهبود تدریجی در تقاضای خارجی تقویت شود اگرچه مشکلات ساختاری قدرت رقابت شرکت‌های بلاروس را کم کرده است. تداوم روند سرمایه‌گذاری پایین داخلی و خارجی در بلاروس به معنای تولید پایین، درآمد پایین و تقاضای پایین داخلی خواهد بود.

دولت بلاروس اخیرا در بهبود فضای کسب‌وکار داخلی و کاهش مقررات دست و پاگیر قدم‌های مثبتی برداشته و رتبه جهانی بلاروس را در زمینه آسانی انجام تجارت و کسب‌وکار در این کشور بهبود بخشیده است. اما در کل بخش بازرگانی در این کشور ناکارآمد است و شرکت‌ها بازدهی لازم را ندارند. باید دید اصلاحات اخیر در سیستم اقتصادی ادامه پیدا خواهد کرد یا نه.

 

 

3.آیا سرمایه‌گذاری در بلاروس عاقلانه است؟

آیا می‌توان بلاروس را «فرصت سرمایه‌گذاری» به حساب آورد؟ اگر فرصت سرمایه‌گذاری را به معنای رایج در نظر بگیریم، پاسخ تقریبا منفی است. اینکه بخواهیم به بلاروس به عنوان «بازار مصرف» نگاه کنیم یعنی واقعیت‌های این کشور را نادیده گرفته‌ایم.

به خاطر مشکلات دیرپای اقتصادی، میزان مصرف داخلی در این کشورِ ۱۰ میلیون نفری بالا نیست و انتظار نمی‌رود در میان‌مدت شاهد رشد خارق‌العاده‌ای در این بخش باشیم (اگرچه در حوزه تجهیزات، تکنولوژی و نوسازی صنایع بلاروس می‌توان به آن کشور صادرات داشت) اما بلاروس در یک حوزه می‌تواند فرصتی خوب برای سرمایه‌گذاری خارجی باشد و آن نگاه به این کشور به عنوان «پایگاهی برای تولید» است. از این منظر بلاروس موقعیت خوبی دارد چون این پایگاه تولید هم می‌تواند به غرب خود - اتحادیه اروپا - خدمات بدهد و هم به شرق خود - روسیه و کشورهای اطرافش.

در چنین حالتی، سرمایه‌گذاری در بلاروس چندین مزیت دارد:

۱- موقعیت جغرافیایی آن که می‌تواند کالای تولیدی شما را به شرق و غرب اروپا صادر کند.

۲- زیرساخت‌های توسعه‌یافته حمل و نقل کالا (۵۵۰۰ کیلومتر خط‌آهن)

۳- نیروی کار باکیفیت و ارزان

۴- وجود ۶ منطقه آزاد تجاری در بخش‌های مختلف کشور

۵- هزینه پایین خدمات از جمله اجاره ملک

در این میان باید به یکی از نقاط مهم قوت بلاروس اشاره کرد: مناطق آزاد تجاری در بلاروس (FEZ) هم در موقعیت‌های جغرافیایی خوبی پخش شده‌اند هم زیرساخت‌های تولید و خدمات در این مناطق اوضاع بهتری دارد. مقامات بلاروس مهم‌ترین اهداف این مناطق آزاد را جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی اعلام کرده‌اند و به همین خاطر معافیت‌های جدی مالیاتی در این مناطق اعمال می‌شود.

شش منطقه آزاد تجاری بلاروس در این شهرها واقع شده‌اند: برست (۱۹۹۶)، گومل (۱۹۹۸)، مینسک (۱۹۹۸)، ویتبسک (۱۹۹۹)، گرودنو (۲۰۰۲) و بالاخره موگیلف (۲۰۰۲). در حال حاضر بیش از ۲۸۰ شرکت در این مناطق فعالیت می‌کنند و ۶۱ هزار نفر را در استخدام خود دارند. شرکت‌ها از ۳۰ کشور جهان حدود ۳۶۰ میلیون دلار در این مناطق سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

شرکت‌ها در پنج سال اول کار خود در این مناطق روی سود هیچ‌کدام از کالا و خدمات خود مالیات نمی‌دهند و بعد از آن به نسبت بقیه نقاط بلاروس تخفیفی ۵۰ درصدی می‌گیرند. وارد کردن تجهیزات، مواد اولیه و کالاها با هدف استفاده در مناطق آزاد تجاری مشمول گمرک و مالیات نمی‌شود و این به کاهش حدودا ۱۵ درصدی هزینه تولید منجر خواهد شد. اجاره ملک در این مناطق ارزان‌تر و آسان‌تر از باقی نقاط بلاروس خواهد بود و روی ملک خریداری یا اجاره‌شده مالیات بسته نمی‌شود.

درخواست‌ها برای آغاز کسب‌وکار در مناطق آزاد تجاری بلاروس ۱۴ روزه بررسی خواهد شد و در صورت رد درخواست متقاضی می‌تواند در دادگاه رأی هیئت نظارت را به چالش بکشد.

همین شرایط مناسب برای سرمایه‌گذاری باعث شد در سال ۲۰۱۴ حدود ۲۳ درصد کل تولید ناخالص داخلی این کشور (۱۵.۸ میلیارد یورو) از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تامین شود.

منبع: Pan-European Institute

 

۴.آیا تجارت با بلاروس دشوار است؟

طبق برآورد بانک جهانی، انجام کسب‌وکار و بازرگانی در بلاروس خیلی هم سخت نیست و بلاروس در میان ۱۹۰ کشور جهان رتبه ۳۷ را به لحاظ آسانی انجام کسب و کار دارد. بلاروس در مقایسه با سال پیش ۱۳ پله ارتقا داشته است؛ سال گذشته کشور پنجاهم لیست بود.

  

 

۵.از کود و پنیر، تا فولاد و پلاستیک

چه به بلاروس صادر کنیم؟ چه از آن وارد کنیم؟

بلاروس در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۷.۵ میلیارد دلار واردات داشت که نسبت به سال ۲۰۱۲ حدود ۴۰.۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ هم واردات بلاروس ۹.۳ درصد کاهش پیدا کرد.

 مهم‌ترین محصولات وارداتی بلاروس به ترتیب نفت خام، گاز مایع، سیب و گلابی، نفت پالایش‌شده و بالاخره دارو هستند.

 

 بلاروس در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۳.۴ میلیارد دلار صادرات داشت که نسبت به سال ۲۰۱۲ حدود ۴۹.۲ درصد کاهش نشان می‌دهد. بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ هم صادرات بلاروس ۱۲.۲ درصد کاهش پیدا کرد.

مهم‌ترین محصول صادراتی بلاروس نفت پالایش‌شده است، و کود پتاس، پنیر، نفت خام و ماشین باری در رده‌های بعدی قرار دارد.

 

 

 

۶.شرکای تجاری بلاروس

(به ترتیب ارزش صادرات/ واردات به دلار)

 

 

 

۷.شرکت‌ها و موسسات مهم در بلاروس

بلاروس اقتصاد توسعه‌یافته به حساب نمی‌آید. به همین خاطر نام هیچ‌کدام از شرکت‌های بلاروسی در فهرست مجله فوربز از ۲۰۰۰ شرکت بزرگ دنیا دیده نمی‌شود.

اما اگر به دنبال ارتباط تجاری با بلاروس هستید ممکن است دانستن نام این چند شرکت که جزو موسسات مالی یا صادرکننده‌های مهم این کشور هستند به کارتان بیاید: