فرش ماشینی؛ پرچمدار صنعت نساجی

 فرش ماشینی موقعیت ویژه‌ای از نظر میزان تولید و گستره اشتغالزایی در صنعت نساجی دارد. از این رو در دوران پسابرجام و رونق اقتصادی می‌تواند برای سودآوری بیشتر در آن امیدوار بود.

صنعت فرش ماشینی به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی صنعت نساجی کشور در سال‌های اخیر با وجود تمام مشکلات از لحاظ کمی و کیفی، پیشرفت چشمگیری داشته و در صورت توجه و برنامه‌ریزی برای حل مشکلات و توسعه آن، علاوه بر اشتغالزایی، ظرفیت بالایی در افزایش صادرات غیرنفتی کشور دارد و می‌تواند نقش موثری در ارزآوری برای کشور ایفا کند. فرش ماشینی با توجه به اینکه در انتهای زنجیره تولید قرار دارد، از قدرت ایجاد ارزش‌افزوده بالایی برخوردار است و توسعه آن بسیاری از صنایع جانبی را نیز فعال می‌کند. 

محمدهادی کمالیان، رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت تهران درباره مختصات این صنعت به صمت گفت: سالانه حدود ۱۵۰ هزار مترمربع فرش ماشینی در کشور تولید می‌شود. از این میزان حدود۸۰ تا ۹۰ هزار مترمربع در داخل مصرف شده و بقیه آن نیز به کشورهایی مانند چین، عراق، افغانستان، کانادا، کشورهای اروپایی و روسیه صادر می‌شود.

 کمالیان درباره تعداد کارخانه‌های فرش ماشینی گفت: حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ کارخانه در زمینه صنعت فرش ماشینی در کشور وجود دارد. برخی از این کارخانه‌ها بافندگی هستند و برخی خط تولید تمامی فرآیند تهیه و تولید فرش را دارند.

وی درباره نیروی کار شاغل در این صنعت نیز گفت: هر دستگاهی در کارخانه ۲ تا ۳ کارگر ناظر نیاز دارد و از آنجا که دستگاه‌ها اتوماتیک هستند تنها باید بر فرآیند کار آنها نظارت شود. برخی بخش‌های کارخانه مانند تکمیل و رفوگری نیاز به کارگر بیشتری دارند، یعنی در هر شیفت کاری ۶۰ تا ۷۰ کارگر مشغول به کار هستند. رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت تهران افزود: کارخانه‌های فرش با تمام ظرفیت خود کار نمی‌کنند؛ چراکه بازار کشش تولید مازاد را ندارد. با این حال از آنجا که کارخانه‌ها به دستگاه‌های روز و مدرن تجهیز و دستگاه‌های قدیمی جمع‌آوری شده‌اند، دستگاه‌های جدید قابلیت تولید انبوه فرش را دارند. این ماشین‌آلات از دو کشور بلژیک و آلمان وارد شده‌اند. هرچند قابلیت تولید در صنعتگران ایرانی نیز بوده که سازنده این دستگاه‌ها باشند اما متاسفانه حمایت لازم از آنها نشده است. 

در سال‌های اخیر واردات دستگاه‌های مجهز به کشور زیاد شده است. حتی دستگاه‌های تولید فرش ۱۲۰۰ شانه نیز وارد شده که نزدیک به فرش دستباف است. 

کمالیان با اشاره به ایجاد فرصت‌های نمایشگاهی برای تولیدکنندگان فرش گفت: در نمایشگاه دموتکس آلمان که در دی برگزار می‌شود تولیدکنندگان ما کمتر شرکت می‌کردند اما در سال‌های اخیر تولیدکنندگان بیشتری شرکت می‌کنند و زمینه برای رایزنی آنها با متقاضیان فرش فراهم می‌شود. البته اگر زمینه برای برگزاری نمایشگاه تخصصی بین‌المللی در داخل کشور فراهم باشد مطلوب است و رونق صادرات برای تولیدات فرش ما به وجود می‌آید. وی در توضیح تفاوت مواد اولیه مورد استفاده در فرش ماشینی و دستباف بیان کرد: در تولید فرش دستباف از نخ طبیعی استفاده می‌شود، اما نخ فرش ماشینی مصنوعی است و از الیاف آکرولیک و پلی‌استر استفاده می‌شود. 

برخی مواد اولیه تولید این الیاف از گرانول پتروشیمی تولید می‌شود و برخی نیز از کشورهایی مانند آلمان و چین وارد می‌شود. رییس اتحادیه فرش ماشینی و موکت تهران درباره کپی‌برداری در صنعت فرش ماشینی نیز گفت: مشکل کپی‌برداری در حال حل شدن است. به‌تازگی چند شرکتی که نقشه‌ها را طراحی می‌کنند اقدام به ثبت اثر خود کرده‌اند. ما نیز به تولیدکنندگان هشدار می‌دهیم که موضوع کپی‌رایت را درنظر داشته باشند و قبل از اینکه تولیدات خود را به بازار ارائه دهند، نقشه فرش را ثبت کنند. کمالیان درباره دورنمای صنعت فرش ماشینی اظهار کرد: هنوز شرایط پساتحریم برای این صنعت مشخص نیست و باید صبر کنیم تا اوضاع بازار رونق پیدا کند. درحال‌حاضر که فصل فروش فرش ماشینی است با رکود مواجه هستیم. 

به علاوه اینکه مردم قدرت خرید ندارند و از طرفی مازاد تولید وجود دارد. امیدواریم تا سال آینده تغییر مثبتی شکل گیرد. این صنعت از ظرفیت ارزآوری و اشتغال زیادی برخوردار است و فقط نیاز به مدیریت صحیح دارد. به علاوه اینکه باید صادرات در این صنعت رونق بگیرد. پیش‌بینی ما این است که اگر پول‌های آزادشده ایران در بخش تولید بیاید و تولیدکنندگان نیز در فضای رقابتی فعالیت کنند رونق صادراتی بیشتر خواهد شد.

ایران در رتبه نخست تولید فرش و رتبه دوم تولیدکنندگان فرش ماشینی جهان قرار دارد. از این‌رو جایگاه آن در صنعت نساجی قابل توجه است. تار و پود فرش ایرانی نه‌تنها معرف قداست فرهنگی مردمان ایران‌زمین است بلکه در کشورهای جهان نیز خودنمایی می‌کند. علیرضا حائری، کارشناس نساجی درباره جایگاه فرش ماشینی در صنعت نساجی به صمت گفت: از نظر تعداد واحد تولیدی، از حدود ۱۰ هزار واحدی که در صنعت نساجی وجود دارد. حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ واحد تولیدی فرش ماشینی وجود دارد. به عبارتی ۱۰ درصد صنعت نساجی مربوط به فرش ماشینی است.

 از نظر اشتغالزایی، در این صنعت حدود ۳۰۰ هزار نیروی کار وجود دارد که ۳۱ هزار نفر از این نیروی کار مربوط به فرش ماشینی است. به عبارتی حدود ۱۰ تا۱۱ درصد نیروی کار و شاغلان سهم صنعت فرش ماشینی است. از نظر میزان صادرات و ارزآوری اگر صنعت نساجی سالانه در مجموع حدود ۷۰۰ میلیون دلار صادرات دارد، به صورت عمومی و کفپوش حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار سهم صادرات صنعت فرش ماشینی است؛ به عبارتی سهم صادرات فرش ماشینی حدود ۴۵ درصد است.

 از نظر ارزش تولیدات، صنعت نساجی حدود ۲۰ میلیارد دلار ارزش تولیدات دارد. اگر تولید فرش ماشینی سالانه ۸۰ میلیون مترمربع باشد و هر مترمربع را ۱۰ دلار به لحاظ ارزشی برآورد کنیم، ارزش تولیدات فرش ماشینی حدود یک میلیارد دلار است. به عبارتی ۵ درصد ارزش تولیدات صنعت نساجی را دارد. از رقم یک میلیارد دلار تولیدات نزدیک به ۳۵۰ میلیون دلار را این صنعت صادر می‌کند. 

حائری افزود: در مقایسه با اینکه ۱۰ درصد واحدهای تولیدی در صنعت نساجی فرش ماشینی هستند و ۱۰ درصد شاغلان ما در این صنعت کار می‌کنند اما دیده می‌شود حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد صادرات صنعت نساجی متعلق به فرش ماشینی است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت فرش ماشینی در صنعت نساجی چقدر ممتاز و پیشتاز است و چه میزان قدرت ارزآوری دارد. ظرفیت تولید سالانه فرش ماشینی، حدود ۱۲۰ میلیون مترمربع است. سال گذشته حدود ۸۷ میلیون مترمربع تولید داشتیم. از این ۸۷ میلیون مترمربع نزدیک به ۵۵ میلیون مترمربع مصرف داخلی و حدود ۳۰ میلیون مترمربع نیز صادرات داشت. وی درباره چالش‌های تولیدکنندگان صنعت فرش گفت: یکی از بزرگترین مشکلات این صنعت مربوط به تحریم‌ها بود.

 اگر این مشکل حل شود بخشی از هزینه‌های صنعت فرش ماشینی کاهش پیدا می‌کند. مشکل دیگری که ناشی از تحریم بود اینکه ما مناسبات تجاری با دنیا نداشتیم یعنی قادر نبودیم به راحتی تولیدات خود را به کشورهای دنیا صادر کنیم. با برطرف شدن تحریم‌ها و ایجاد مناسبات و الحاق به جامعه جهانی این مشکلات برطرف خواهد شد. یعنی صادرات فرش ماشینی ما به راحتی سالانه ۲ تا ۲و نیم میلیون دلار افزایش پیدا خواهد کرد. مشکل دیگر نقدینگی است که امیدواریم با برداشته شدن تحریم‌های بانکی از خطوط اعتباری بین‌المللی بین بانکی مثل فاینانس‌ها و خریدهای مدت‌دار بتوانیم استفاده کنیم. 

حائری افزود: در حال حاضر از بین ۹ هزار واحد صنعتی نساجی در کشور، بیش از ۱۲۰۰ واحد صنعتی یعنی اندکی بیش از ۱۳ درصد آن دارای پروانه بهره‌برداری برای تولید فرش ماشینی هستند که در حدود ۱۰۰۰ واحد آن در منطقه کاشان، آران و بیدگل مستقر هستند. این امر نشان از توسعه مناسب این صنعت در کشور دارد و منطقه کاشان را به قطب تولید فرش ماشینی در ایران و یکی از مناطق عمده تولیدکننده این محصول در جهان تبدیل کرده است.

 در حال حاضر مجموع ظرفیت نصب شده این صنعت در کشور حدود ۱۲۰ میلیون مترمربع در سال است که تولید عملی آن در سال ۹۳، حدود ۸۷ میلیون مترمربع بوده که ارزش تولیدات سالانه این محصولات در کشور را به ۷۴هزار میلیارد ریال می‌رساند. در سال جاری نیز انتظار می‌رود تولید در همین حدود باشد.

دبیر انجمن صنایع نساجی ایران گفت: در صنعت فرش ماشینی به درستی در میان ۵ رشته منتخب صنعت نساجی در برنامه راهبردی توسعه وزارت صنعت، معدن و تجارت دیده شده و تولید آن برای سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۴ به ترتیب ۹۵ و ۱۵۰ میلیون مترمربع هدفگذاری شده است.

 این حجم از تولید (‌۱۵۰ میلیون مترمربع) با قیمت‌های امروزی یعنی ۱۲۷ هزار میلیارد ریال ارزش تولیدات، درحالی است که اکنون تقاضای بازار داخلی این گروه از محصولات در کشور معادل ۵۵ میلیون مترمربع به ارزش تقریبی۴۷هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود و پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۰۴ با رشد ترکیبی سالانه ۵ درصد به متراژ ۹۰ میلیون مترمربع برسد که ارزشی بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد ریال خواهد داشت، از این‌رو امکان صادرات گسترده‌ای برای این صنعت متصور می‌شود.

 با فرض دستیابی به این هدف ( ۱۵۰ میلیون مترمربع در سال ۱۴۰۴ ) که خیلی هم دور از انتظار نیست و با فرض اینکه تا آن زمان تقاضای بازار داخل از ۵۵ میلیون مترمربع فعلی در سال به ۹۰ میلیون مترمربع افزایش یابد می‌توان تصور کرد که ۶۰ میلیون مترمربع فرش ماشینی قابل صدور به بازارهای جهانی داشته باشیم و چنانچه قیمت هر مترمربع فرش ماشینی را در سال ۱۴۰۴ معادل ۳۰ دلار درنظر بگیریم به ارزش تولید سالانه معادل ۵/۴ میلیارد دلار و رقم صادراتی سالانه ۸/۱ میلیارد دلار دسترسی خواهیم داشت که می‌توان گفت تا حدودی در شأن و اعتبار فرش ماشینی کشور خواهد بود.

فراموش نکنیم که بر اساس اعلام رییس انجمن صادرکنندگان فرش ماشینی ترکیه در سال ۲۰۱۴م، ارزش صادرات فرش ماشینی کشور ترکیه افزون‌بر ۲/ ۴ میلیارد دلار بوده است و هدف‌گذاری سال ۲۰۲۳م (۱۰سال آینده) برای صادرات فرش ماشینی آن کشور بیش از ۵/‌۵میلیارد دلار است. این در حالی است که جمع هدف‌گذاری صادراتی برای کل صنعت نساجی و پوشاک ایران در برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای سال ۱۴۰۴ (۱۰سال آینده) افزون‌بر ۳میلیارد دلار درنظر گرفته شده که ۱ میلیارد دلار آن به صادرات پوشاک، ۱ میلیارد دلار آن به صادرات فرش ماشینی و ۱ میلیارد دلار باقی‌مانده نیز به سایر محصولات نساجی اختصاص دارد. در حالی که به راحتی می‌توان برای فرش ماشینی در سال ۱۴۰۴، صادرات ۸/۱ میلیارد دلاری و حتی بیشتر در نظر گرفت. 

کارشناس نساجی ایران با اشاره به لزوم استفاده از ظرفیت نمایشگاهی در صنعت فرش ماشینی گفت: برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با این صنعت به ویژه نمایشگاه بین‌المللی کفپوش، موکت، فرش ماشینی و صنایع وابسته، که شاهد برگزاری هفتمین دوره آن در سال جاری بودیم، و همچنین سایر نمایشگاه‌های منطقه‌ای می‌تواند تاثیر بسزایی در نمایش توانمندی داخلی و توسعه تولید و صادرات آن داشته باشد. همچنین تعریف جوایز و مشوق‌های صادراتی در کنار برقراری دوباره خطوط اعتباری بین‌المللی بانکی و استفاده از تسهیلات یوزانس برای تامین نقدینگی و تهیه ارزان‌تر مواد اولیه با کیفیت، از مواردی است که می‌تواند در دوران پساتحریم به منظور افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده به تولیدکنندگان داخلی کمک کند. به علاوه اینکه ایجاد دفتری تخصصی در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور شناسایی نقاط ضعف و ترمیم آن و همچنین ایجاد تشکلی مردم‌نهاد و مستقل از تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول به منظور پیگیری مطالبات این بخش می‌تواند نقش اساسی در تبلور این صنعت در دوران پسابرجام داشته باشد.