نگاهی به عملکرد صنایع نساجی و پوشاک ، یکسال پس از رونمایی از برنامه راهبردی وزارت صنعت

  علیرضا حائری- کارشناس ارشد صنعت

تیرماه سال 1394 بود که از برنامه راهبردی وزارت صنعت ، معدن و تجارت در دولت تدبیر و امید رونمایی گردید.

به گزارش سایت نساجی امروز، این برنامه که در واقع طرز نگاه مقامات بلندپایه صنعتی و اقتصادی به صنایع کشور می‌باشد به بررسی وضعیت این صنایع در حالت فعلی و برنامه  توسعه ای آن تا افق 1404 می پردازد و شامل اهداف کمّی و کیفی برخی ازصنایع منتخب از جمله صنعت نساجی و پوشاک می‌باشد.

در این برنامه همچنین با مقایسه صنایع کشور در شاخص‌هایی  ازجمله ،ارزش افزوده ایجاد شده ، مزیت نسبی ، قدرت ایجاد اشتغال ، قدرت صادراتی ،سهم از بازار داخلی ، ارزش سرمایه گذاری و سهم از بنگاه های بزرگ و متوسط ، اولویت های سرمایه گذاری و حمایت های دولت را تعیین و مشخص نموده است. 

در بین صنایع منتخب که در برنامه راهبردی وزارت صنعت به آن پرداخته شده است میتوان به صنعت نساجی و پوشاک هم اشاره نمود که برخی از رشته های منتخب این صنعت که در کشور دارای مزیت نسبی می‌باشد مورد توجه قرار گرفته و اهداف کمّی آنها تا افق 1404 تعیین گردیده و وزارتخانه خود را موظف به تحقق آن نموده است . 

رشته های منتخب صنایع نساجی و پوشاک عبارتند از :

1-الیاف پلی استر

2-نخ فیلامنت پلی استر

3-الیاف اکریلیک

4-انواع نخ در سیستم پنبه ای

5-فرش ماشینی

ذیلا به اجمال نگاهی می اندازیم به اهداف کمی تعیین شده برای این محصولات و ایضا به آمار تولیدات آنها در سال 95 و اینکه آیا تا کنون این محصولات مطابق با اهداف تعیین شده تولید شده اند یا خیر.

1-الیاف پلی استر:
الیاف پلی استر از جمله محصولاتی است که کاربرد بسیار زیادی در جهان پیدا نموده و پیش بینی میشود بزودی تا مرز 80 میلیون تن در سال در جهان تولید شود و به خوبی توانسته جای خود را دربین کلیه تولیدات صنعت نساجی و پوشاک و کفپوش‌ها باز نماید .

در ایران نیزتولید این محصول رشد و توسعه مناسبی پیدا کرده و بحق جزو رشته صنایعی قرار دارد که مورد حمایت وزارت صنعت قرار گرفته است. تولید این محصول در کشور در سالهای 92 ، 93 و 94 ( سال رونمایی از برنامه راهبردی وزارت صنعت ) بترتیب بالغ بر 173 ، 134و 140 هزار تن بوده است . 

بر اساس برنامه راهبردی وزارت صنعت ، میباید در سال 95 به تولید 160 هزار تن الیاف پلی استر برسیم که خوشبختانه در ظرف 11 ماه ابتدایی سال 95 به تولید 193 هزار تن رسیده و تقریبا 32 درصد از برنامه جلو هستیم.
هدف نهایی برای افق 1404 ، تولید 350 هزار تن الیاف پلی استر در سال در نظر گرفته شده که دست یافتنی به نظر میرسد.

2-نخ یکسره پلی استر:

این محصول نیز دارای کاربردهای متنوع در تولید پوشاک ، انواع روکشها و کفپوش‌ها داشته و از رشد و توسعه مناسبی در جهان و منجمله ایران بر خوردار شده است ودرحال واحدهای تولیدی مدرن و با کیفیتی در کشور وجود دارند .

مواد اولیه تولید الیاف پلی استر و نخ یکسره پلی استر ازمنابع عظیم گاز در کشور که توسط  واحدهای پتروشیمی داخلی فراوری می‌گردد تامین  و در اختیار صنایع پایین دستی قرار میگیرد ودر این زمینه هیچگونه وابستگی به خارج از کشور وجود ندارد و مسیر رشد و توسعه آن کاملا هموار می‌باشد.ضمن اینکه با توجه به بازار گسترده مصرف آن در جهان ، امکان صادرات آن نیز کاملا مهیا می‌باشد و با کمی توجه و تشویق میتواند منبع پایدار و مطمئنی برای ارز آوری برای  صنعت نساجی  و کشور باشد.

تولید این محصول در سالهای 92 ، 93 و 94 بترتیب بالغ بر 243 ، 211 و 220 هزار تن بوده است و هدف تعیین شده برای سال 1395نیز بالغ بر 240 هزار تن بوده است که در یازده ماه نخست سال 95 ، مقدار 193 هزار تن تولید شده است که در حدود 12 درصد از هدف تعیین شده عقب تر می‌باشیم. 

شاید از دلایل کاهش تولید در سال 95 بتوان به رکود بازار داخل اشاره نمود ، لیکن این محصول آنقدر جذابیت جهانی دارد که بتوان با اندک توجهی مازاد تولید را به خارج از کشور صادر نمود تا واحدهای تولیدی داخلی بتوانند با تمام ظرفیت کار نمایند.

هدف تعیین شده برای تولید این محصول برای افق 1404 ، بالغ بر 400 هزار تن در سال تعیین شده که براحتی قابل حصول می‌باشد.

3-الیاف اکریلیک:
این الیاف که بیشتر در تریکو بافی و فرش ماشینی مصرف دارد ، دارای تولید قابل توجهی در کشور نمی‌باشد و در مدت یازده ماه ابتدایی سال جاری فقط به میزان 7 هزار تن تولید داشته که نسبت مدت مشابه سال قبل ، 58 درصد کاهش تولید داشته و از برنامه تعیین شده وزارت صنعت برای سال 1395نیز در حدود 70 درصد عقب است.

هدف تعیین شده برای تولید این لیف در سال 95 بالغ بر 27 هزار تن و برای افق 1404 بالغ بر 150 هزار تن است که فعلا دست نیافتنی بنظر می‌رسد. مواد اولیه تولید این لیف از طریق مجتمع های پتروشیمی قابل تامین است  لیکن در حال حاضر در داخل کشور تولید نمی‌شود و وارداتی می‌باشد .شاید به همین دلیل است که تولید این محصول در داخل کشور رشد و توسعه مطلوبی نداشته و همواره با نوسان روبروست.

4-انواع نخ در سیستم پنبه ای
یکی از با کیفیت ترین نخ‌های مورد مصرف در تولید پارچه و پوشاک همین سری نخ‌ها می‌باشند و مخصوصا نخ صد در صد پنبه ای که محصولات بسیار با کیفیتی از آن بدست آمده و بسیار با بدن انسان سازگار است وبه درستی در بین صنایع منتخب نساجی و حمایت‌های دولتی قرار گرفته است .

ریسندگی سیستم پنبه ای از صنایع مادر در صنعت نساجی میباشد که با توجه به سرمایه گذاری سنگین مورد نیاز ، بازده قابل توجهی ندارد ، لیکن از صنایعی است که به شدت در توسعه صنعت نساجی و پوشاک موثر بوده و به همین دلیل است که اکثرا دولت‌ها بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم در تاسیس این قبیل واحدها سرمایه گذاری و مشارکت می نمایند.

تولید این قبیل نخ‌ها در کشور و در سال‌های 92 ، 93 و 94 بترتیب بالغ بر 192 ، 188 و 190 هزار تن بوده و هدف تعیین شده برای سال 95 بالغ بر 200 هزار تن بوده که تولید یازده ماهه سال 95 بالغ بر 195 هزار تن بوده که هدف تعیین شده دست یافتنی می‌نماید.

هدف تعیین شده در برنامه منتشره در سال 1394 برای این نخ و برای سال 96 بالغ بر 220 هزار تن و برای افق 1404 بالغ بر 500 هزار تن تعیین شده است .

هدف تولید 500 هزار تن انواع نخ در سیستم پنبه ای به لحاظ ظرفیت تولید ماشین الات و سرمایه گذاری مورد نیاز قابل دسترسی میباشد ، لیکن تامین مواد اولیه مورد نیاز که عمدتا لیف پنبه می‌باشد به میزان حداقل سالیانه 300 هزار تن پنبه محلوج تا حدودی مشکل به نظر می‌رسد.

توجه داشته باشید که در حال حاضر تولید سالیانه پنبه محلوح  در کشور در حدود 50 هزار تن میباشد و مابقی آن میباید از محل واردات تامین گردد . ضمن اینکه پنبه نیز محصولی کشاورزی با مصرف آب زیاد است که تولید جهانی آن نیز با محدودیت‌هایی روبروست.

5-فرش ماشینی:

رشته فرش ماشینی یکی لز رشته های است که درسالهای اخیردر کشور ما بخوبی رشد و توسعه پیدا نموده و از نظر کیفیت و طرح و نقشه با بهترین های جهان رقابت می‌نماید. پیشرفته ترین تکنولوژی روز دنیا در خدمت این صنعت در کشورمان می‌باشد و ظرفیت تولید و صادرات آن نیز بسیار مطلوب است و به درستی در بین صنایع منتخب نساجی قرار گرفته است.

مواد اولیه مورد نیاز آن شامل نخ‌های پلی استر ، اکریلیک ، پلی پروپیلن و پنبه ای می‌باشد که اکثرا در داخل کشور قابل تامین می‌باشد . نخ جوت نیز در این صنعت مصرف دارد که صد در درصد وارداتی است.
تولید این محصول در سالهای 92 ، 93 و 94 به ترتیب بالغ بر 80 ، 87 و 88 میلیون متر مربع بوده و هدف سال جاری نیز 90 میلیون متر مربع تعیین گردیده که در یازده ماهه سال 95 بالغ بر 81 میلیون متر مربع بوده که 2 درصد از برنامه عقب هستیم.

هدف گذاری تولید این محصول برای سال 96 بالغ بر 95 و برای افق 1404 بالغ بر 150 میلیون متر مربع در نظز گرفته شده است که قابل دستیابی میباشد. در حال حاضر تولید فرش ماشینی در کشور علاوه بر تامین نیاز های داخلی ، به خارج از کشور نیز صادر میگردد به نحوی که در حدود 50 درصد از مجموع صادرات نساجی و پوشاک به صادرات کفپوشها و علی الخصوص فرش ماشینی اختصاص دارد.

در صورت حصول به تولید 150 میلیون متر مربع فرش ماشینی در سال 1404 ، میتوان تا یک میلیارد دلار صادرات از این محل برای این صنعت متصور بود.

صادرات :

متاسفانه صادرات صنایع نساجی و پوشاک قابل توجه و مورد انتظار ظرفیت این صنعت کهن نمیباشد و چند سالی است که در حدود 700 میلیون دلار و یا کمتر ثابت باقی مانده و جهش چشمگیری نداشته است.

صادرات یازده ماهه کل صنایع نساجی و پوشاک در سال 95 نیز بالغ بر حدود 572 میلیون دلار بوده که تا پایان سال به حدود 630 میلیون دلار خواهد رسید که در شان این صنعت و ظرفیتهای متنوع آن نیست.

بر اساس هدف گذاری انجام شده در برنامه راهبردی وزارت صنعت ، هدف صادراتی صنایع نساجی و پوشاک به همراه چرم و کفش در سال 96 بالغ بر 1،6 میلیارد دلار و در سال 1404، سه میلیارد دلار تعیین گردیده است که در صورت حفظ  روند فعلی، قابل دسترسی نخواهد بود هر چند که هدف سه میلیارد دلاری صادراتی این صنعت برای سال 1404 هم هدف جاه طلبانه ای نمی‌باشد ، توجه فرمایید که هدف تعیین شده کشور ترکیه درحوزه نساجی و پوشاک در همان سال ( 2025 میلادی ) بالغ بر 75 میلیارد دلار تعیین شده است و یا اینکه صادرات صنایع نساجی و پوشاک ویتنام در سال 2016 به حدود 20 میلیارد دلار رسیده است.

صادرات پوشاک کشور نیز در حدود سالیانه 50 میلیون دلار است  که بسیار ناچیز می‌باشد ، این در حالی است که مدیر کل سابق دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت ، هدف صادراتی این بخش در سال 1404 را یک میلیارد دلار اعلام نموده که با روند فعلی غیر قابل دسترس بنظر میرسد.

به نظر نگارنده توجه  به صنایع پنج‌گانه  منتخب نساجی و پوشاک در برنامه راهبردی وزارت صنعت به همراه رشته صنعتی پوشاک و حمایت موثر از این صنایع به منظور رشد و توسعه مناسب و ارائه مشوق های صادراتی موثر و بهنگام ، می‌تواند اثرات مثبتی در تولید ثروت و افزایش صادرات و ارز آوری و اشتغال پایدار به همراه داشته باشد.