تدبیر بانک مرکزی برای حمایت از صادرات غیرنفتی و جریان تأمین ارز/ ۴ مزیت مهم طرح امتیاز صادراتی

به گزارش خبرنگار ایبنا، هیئت دولت در اقدام جدیدی اخیرا آیین‌نامه اجرایی جزء (۲) بند (ن) تبصره (۱) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۴ را تصویب و ابلاغ کرد. این آیین‌نامه با هدف حمایت از صادرکنندگان خرد و ایجاد مکانیزم مشوق‌های صادراتی در قالب «امتیاز صادراتی» طراحی شده است.

تصویب این آیین‌نامه در ادامه سلسله اقدامات دولت برای حمایت از صادرات غیرنفتی و به ویژه واحد‌های کوچک و متوسط تولیدی انجام شده است و پیش از این، در ۲۱ خرداد ماه، ابزار جدید «پیش‌فروش ارز» و «بازار معاملات امتیاز صادراتی» در مرکز مبادله ایران رونمایی شده بود که نشان از برنامه‌ریزی بلندمدت دولت و بانک مرکزی در این حوزه داشت.

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی در حوزه صادرات غیرنفتی رو‌به‌رو بوده است که نوسانات نرخ ارز، مشکلات بازگشت ارز صادراتی و محدودیت‌های مالی صادرکنندگان از جمله این چالش‌ها بوده‌اند. آیین‌نامه جدید با هدف رفع بخشی از این موانع طراحی شده است.

در این گزارش جزئیات طرح امتیاز صادراتی و اثرات مثبت آن بر اقتصاد کشور را تشریح می‌کنیم.

امتیاز صادراتی چیست؟

امتیاز صادراتی به معنای حقی است که صادرکنندگان خرد به‌واسطه صادرات کالا و خدمات به‌دست می‌آورند و قابل عرضه در بازار ثانویه ارز است. این امتیاز به‌صورت موردی به صادرکنندگان گروه‌هایی مانند صنایع دانش‌بنیان، کشاورزی، صنایع دستی و خدمات فنی مهندسی اختصاص یافته و قابل معامله است.

سامانه معاملات بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران، محل رسمی عرضه و تقاضای امتیاز صادراتی است و نرخ‌ها بر اساس توافق دوطرفه تعیین می‌شود. عرضه‌کننده (صادرکننده) و خریدار (واردکننده یا نهاد مالی) مستقیماً یا از طریق بانک، معامله می‌کنند. ارزش هر امتیاز منطبق بر قیمت توافقی طرفین است.

جزئیات عرضه امتیاز صادراتی

تنها «صادرکنندگان خرد دارای پروانه صادراتی» که توسط «وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی» تأیید و معرفی شده‌اند، مجاز به عرضه امتیاز صادراتی هستند.

امتیاز صادراتی پس از صدور و تسویه توسط صادرکننده، حداکثر به مدت ۶۰ روز اعتبار دارد و پس از آن به‌صورت خودکار ابطال می‌شود.

خریداران مجاز امتیاز صادراتی واردکنندگان مورد تأیید که نیاز به ارز برای واردات دارند و مؤسسات اعتباری و مالی هستند که توسط بانک مرکزی و وزارت صمت تأیید شده‌اند.

خرید امتیاز می‌تواند پیش از خرید ارز یا هم‌زمان با آن انجام شود. مبلغ معامله بر اساس توافق مستقیم بین عرضه‌کننده (صادرکننده) و خریدار تعیین می‌شود. در واقع تعیین قیمت در این بازار مبتنی بر رقابت و شفافیت است که امکان کشف قیمت منصفانه را فراهم می‌کند. معاملات این بازار می‌تواند به‌صورت بانکی یا به صورت مستقیم بین طرفین انجام شود.

اثرات مثبت بر اقتصاد کشور

افزایش انگیزه تولید و رونق صادرات

امتیازات پیش‌بینی شده در این آیین‌نامه می‌تواند انگیزه واحد‌های تولیدی کوچک و متوسط را برای ورود به بازار‌های صادراتی افزایش دهد و این در حالی اتفاق می‌افتد که بسیاری از این واحد‌ها به دلیل محدودیت‌های مالی و اداری تاکنون نتوانسته‌اند به طور جدی به صادرات بپردازند؛ بنابراین با اجرای این طرح شاهد رونق صادرات نیز خواهیم بود.

مجید افشاری راد؛ عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در این‌باره اظهار کرد: اعطای مشوق و امتیاز صادراتی، در جهت افزایش تولید می‌تواند عمل کند و رونق صادرات را نیز به همراه دارد و این رونق صادرات به کاهش نوسانات نرخ ارز کمک می‌کند.

ثبات بازار ارز با افزایش بازگشت ارز صادراتی

در این طرح با اعطای امتیازات ویژه، صادرکنندگان به عرضه ارز حاصل از صادرات در سامانه رسمی به جای بازار آزاد، تشویق می‌شوند و این سیاست موجب بازگشت ارز به چرخه رسمی اقتصاد و تقویت ذخایر ارزی کشور می‌شود.

اجرای صحیح و نظارت مؤثر بر سازکار بازار ثانویه ارز، امکان کشف شفاف قیمت امتیاز‌های صادراتی در سامانه معاملاتی را فراهم می‌کند. چنین مکانیزمی با کاهش فساد و رانت‌خواری، جریان معاملات را از کانال‌های غیررسمی به مسیر‌های قانونی و شفاف هدایت می‌کند و این تحول اساسی نه تنها به ثبات بازار ارز کمک خواهد کرد، بلکه فضای کسب‌وکار را برای فعالان اقتصادی بهبود می‌بخشد.

مجید شاکری؛ کارشناس اقتصادی در گفت‌و‌گو با ایبنا، گفت: اقدامات بانک مرکزی در ایجاد تالار پیش‌فروش ارز و سامانه امتیاز صادراتی بسیار رو به جلو بوده و منجر به ثبات بازار ارز و تقویت صادرات می‌شود.

همگرایی سیاست‌های تجاری و ارزی

این آیین‌نامه نشان‌دهنده تلاش دولت برای ایجاد هماهنگی بیشتر بین سیاست‌های تجاری و ارزی است. در گذشته، گاهی سیاست‌های این دو حوزه در تضاد با یکدیگر عمل می‌کردند که به بی‌ثباتی بازار‌ها منجر می‌شد، اما اجرای طرح امتیاز صادراتی گامی مهم برای پیوند سیاست‌های ارزی با سیاست‌های تجاری و تشویق صادرکنندگان خرد است.

محمدرضا فرزین؛ رئیس کل بانک مرکزی در مراسم رونمایی از ابزار امتیاز صادراتی، اظهار کرد: افتتاح تالار بازار امتیاز صادراتی موجب نزدیک‌سازی سیاست‌های تجاری و سیاست‌های ارزی می‌شود.

توسعه فعالیت صنایع کوچک و متوسط

تمرکز این طرح بر صادرکنندگان خرد و متوسط می‌تواند به توسعه این بخش حیاتی اقتصاد کمک کند. این واحد‌ها معمولاً از قدرت مانور بیشتری برخوردارند و می‌توانند سریع‌تر به تغییرات بازار واکنش نشان دهند.

در طرح امتیاز صادراتی ۱۲ معیار برای محاسبه ضریب ارز حاصل از صادرات تعیین شده است که در واقع موجب می‌شود که به بنگاه‌های برتر امتیازات بیشتری داده شود. این معیار‌ها شامل پیچیدگی کالا (PCI)، ارزش ارزی گمرکی کالا، میزان بهره‌مندی از یارانه (مثلاً سوخت یا حمایت دولتی)، مصرف انرژی و آب، سطح، فناوری و دانش‌بنیانی بودن کالا، نوع فعالیت صادرکننده (حقیقی یا حقوقی)، سابقه صادراتی صادرکننده، تعداد فعالان و سهم آنها در صادرات کالا، ارزش پروانه صادراتی صادرشده برای کالا، افزایش صادرات نسبت به دوره گذشته، مدت زمان رفع تعهد ارزی توسط صادرکننده، نوع ارز دریافت‌شده یا تحویلی است. انتخاب هوشمندانه این ۱۲ معیار موجب بهبود فعالیت‌های بنگاه‌های خرد و متوسط خواهد شد؛ زیرا بنگاه‌های تلاش می‌کنند که شرایط خود را از منظر این ۱۲ شاخص ارتقا دهند و در واقع این طرح، زیرساخت‌های لازم برای توسعه فعالیت بنگاه‌های خرد و متوسط را نیز فراهم می‌کند.

پیش‌فروش ارز اقدام مکمل امتیاز صادراتی

بانک مرکزی در ۲۱ خردادماه امسال به طور همزمان از دو ابزار پیش‌فروش ارز و امتیاز صادراتی رونمایی کرد. این دو اقدام با اینکه کارکرد‌های متفاوتی دارند، اما اهداف مشترکی دارند و می‌توانند به صورت مکمل عمل کنند.

پیش‌فروش ارز منجر به افزایش اطمینان فعالان اقتصادی می‌شود و با تضمین تأمین به موقع و کافی ارز مورد نیاز، نگرانی‌های صادرکنندگان را کاهش می‌دهد. این بازار همچنین موجب پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد می‌شود و امکان دسترسی به ارز برنامه‌ریزی شده در بلندمدت را برای بنگاه‌ها فراهم می‌کند.

ابزار امتیاز صادراتی و بازار پیش‌فروش ارز به کاهش تقاضای ارز در بازار آزاد کمک می‌کنند و با افزایش تأمین ارز از طریق کانال‌های رسمی، بازار رسمی تقویت شده و عمق معاملات بازار آزاد کاهش بیشتری پیدا می‌کند.

نقطه عطف حمایت از صادرات غیرنفتی

در مجموع به نظر می رسد تصویب آیین‌نامه امتیاز صادراتی می‌تواند نقطه عطفی در سیاست‌های حمایتی دولت از صادرات غیرنفتی باشد.

در صورت اجرای صحیح و رفع چالش‌های پیش‌رو، این طرح می‌تواند به رشد پایدار صادرات غیرنفتی، توسعه واحد‌های کوچک و متوسط، ثبات نسبی در بازار ارز و ایجاد اشتغال پایدار منجر شود.